Η θερμοθεραπεία και κρυοθεραπεία είναι όπλα αιχμής ενάντια στον πόνο.
Η ζέστη επιδρά κυρίως μέσω της επιφανειακής υπεραιμίας και μυοχάλασης, ενώ το κρύο μέσω της νευρικής απευαισθητοποίησης και μείωσης της φλεγμονής.
Είναι καλό να θυμόμαστε τους εξής απλούς κανόνες:

• Όταν ο πόνος είναι τοπικός και οξύς, και προέρχεται από τραύμα ή υπέρχρηση, τότε ενδείκνυται η χρήση κρύου.
• Όταν ο πόνος είναι γενικευμένος και βαθύς, και προέρχεται από “πιάσιμο” (κόπωση) ή “σφίξιμο” (μυϊκή βράχυνση), τότε ενδείκνυται η χρήση θερμού.
• Επιπλέον, δεν εφαρμόζουμε γενικώς κρύο στην περιοχή της κοιλιάς και θερμό στην περιοχή του κεφαλιού.
• Σε κάποιες περιπτώσεις ενδείκνυται η εναλλαγή θερμών και ψυχρών επιθεμάτων.

Είναι καλό να αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε κρύο ή ζεστό μέσο για αντιμετώπιση του πόνου, εάν δεν συμβουλευτούμε πρώτα τον ειδικό ιατρό ή τον φυσικοθεραπευτή μας, διότι τα αποτελέσματα εξαρτώνται πολύ και από τις διάφορες παραμέτρους της εφαρμογής, π.χ. τον τρόπο (με παγοκύστη, θερμοφόρα, θερμαντική αλοιφή, ζεστό ή κρύο ντουζ, κ.ά.), τη διάρκεια και συχνότητα (για πόση ώρα και κάθε πότε), την περιοχή (ακριβώς στο σημείο του πόνου ή αλλού), κ.λ.π.

Η απάντηση είναι αρχικά εύκολη – και αρνητική. Όχι, η ισχιαλγία δεν προέρχεται πάντοτε και μόνο από δισκοπάθεια στην μέση.

Σαφώς, η ισχιαλγία (συμπτωματολογία κατά μήκος του κάτω άκρου, μονόπλευρα ή ετερόπλευρα) οφείλεται συχνά σε δισκοπάθεια στην μέση (δηλαδή, στην πίεση μιας νευρικής ρίζας από έναν εκφυλισμένο μεσοσπονδύλιο δίσκο της οσφυϊκής μοίρας).
Όμως υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις. Καταρχάς, ο νευρικός ιστός μπορεί να παγιδευτεί περιφερικά, μακριά από την έκφυση της νευρικής ρίζας, και να μην ευθύνεται η προβολή ή η πρόπτωση ενός δίσκου. Τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν η συμπίεση του ισχιακού νεύρου μέσα στον απιοεδιή ή τον ιγνυακό μυ, πιθανώς λόγω κακής στάσης σώματος.

Υπάρχουν ωστόσο και σοβαρότερες περιπτώσεις. Για παράδειγμα, στην πυελική περιοχή, το μηριαίο νεύρο υφίσταται βλάβη από αιματώματα, το ισχιακό από κακοήθεις διηθήσεις, ενώ οι επεμβάσεις στην περιοχή (π.χ. γυναικολογικές) ελλοχεύουν κινδύνους για την ακεραιότητα μικρότερων κλάδων.

Επιπλέον, τα συμπτώματα μιας (ψευδο)ισχιαλγίας μπορεί κάποιες φορές να μην οφείλονται στην εμπλοκή του νευρικού ιστού αλλά να προκαλούνται από άλλες δομές, π.χ. ο πόνος που αντανακλά από ενεργό μυοπεριτονιακό σημείο πόνου του μέσου γλουτιαίου ομοιάζει πολύ με τον δερμοτομικό πόνο από πίεση της ρίζας Ι1.
Επομένως, η τελική απάντηση για την αιτία της ισχιαλγίας θα προκύψει μόνο μέσα από προσεκτική διαφοροδιάγνωση.

Δεν υπάρχουν επαρκή ερευνητικά δεδομένα που να υποστηρίζουν μια συγκεκριμένη απάντηση. Βεβαίως, είναι μόνο μύθος ότι η κατάχρηση από τα γνωστά “κρακ” στα δάκτυλα προκαλεί μελλοντικό τρέμουλο των χεριών και ελάχιστες μελέτες υποδεικνύουν ότι οδηγεί σε πρόωρη αρθρίτιδα. Ωστόσο έχει υποστηριχθεί ότι συσχετίζεται με βλάβες και παραμορφώσεις των αρθρώσεων καθώς και με μείωση της μυϊκής ισχύος.

Μια σωστή απάντηση στην ερώτηση θα ήταν ότι εξαρτάται από τον τρόπο που προκαλώ τον ήχο – διότι μαζί του συμβαίνει σίγουρα και κάποια αλλαγή στην άρθρωση, όμως είναι τούτη επιζήμια ή επιθυμητή;

Οι αρθρικοί ήχοι εξηγούνται από το φαινόμενο της λεγόμενης σπηλαίωσης.  Άρθρωση ονομάζεται η ένωση δύο ή περισσότερων οστών. Τα οστά είναι σφιχτοδεμένα μεταξύ τους με τους συνδέσμους που σκοπός τους είναι να συγκρατούν την άρθρωση και να περιορίζουν τις διάφορες κινήσεις της. Ολόκληρη η άρθρωση περιβάλλεται από μια σκληρή μεμβράνη, τον θύλακα, μέσα στον οποίο υπάρχει ένα φυσικό λιπαντικό που ονομάζεται αρθρικό υγρό, απαραίτητο για την ομαλή κίνηση και την θρέψη των χόνδρων. Όταν αλλάζουμε την θέση σε μια άρθρωση οι σύνδεσμοι και ο θύλακας τεντώνονται. Με τον τρόπο αυτό, μειώνεται η πίεση στο εσωτερικό του θύλακα και κάποια αέρια που βρίσκονται διαλυμένα στο αρθρικό υγρό σχηματίζουν φυσαλίδες οι οποίες αμέσως απελευθερώνονται για να επαναφέρουν την επιθυμητή ενδοαρθρική πίεση. Το “κρακ” που ακούγεται οφείλεται στην απελευθέρωση αυτών των αερίων. Σε καμία περίπτωση δεν ισχύει η αυθαίρετη εξήγηση ότι “σπάζουν άλατα”, διότι τα μόνα άλατα σε μια άρθρωση είναι αυτά που αποτελούν το υλικό των οστών και προφανώς κανένα “κρακ” δεν προκαλεί κάταγμα!

Χρειάζονται περίπου 30 λεπτά έως ότου το διοξείδιο του άνθρακα, το άζωτο και το οξυγόνο να ρευστοποιηθούν και πάλι μέσα στο αρθρικό υγρό. Αυτός είναι και ο λόγος που ο ήχος δεν ακούγεται όταν δοκιμάσουμε να τον προκαλέσουμε ξανά αμέσως.

Σχεδόν όλοι νιώθουν ευχαρίστηση μετά από ένα “κρακ”.
Πολλοί αναφέρουν ότι βοηθάει στο να μην πονούν. Αυτό οφείλεται στο ότι με την κίνηση που προκαλούν ερεθίζουν μικρές νευρικές απολήξεις μέσα στην άρθρωση και η απάντηση είναι συνήθως ανακουφιστική.

Ακόμη περισσότεροι αναφέρουν μια αίσθηση ελεύθερης κίνησης, σαν να ξεμπλοκάρει η άρθρωση. Είναι λογικό, αφού έχουν ήδη φέρει την άρθρωση σε μία ακραία θέση και μάλιστα παραπέρα από αυτήν, γεγονός που διατείνει τους συνδέσμους και τον θύλακα. Ο αντίλογος είναι ότι αυτή η ακραία θέση και η απότομη διάταση προκαλεί ζημιά και ότι το “πιάσιμο” που ένιωθαν ήταν περισσότερο μυϊκής αιτίας, παρά αρθρικής, καθώς το πιθανότερο πρόβλημά τους είναι η ήδη υπάρχουσα αστάθεια της άρθρωσης και οι μυϊκές βραχύνσεις.

Κάποιος μπορεί να αντιτείνει ότι “κρακ” προκαλούν με τους χειρισμούς τους και οι εξειδικευμένοι φυσικοθεραπευτές. Αυτό δεν είναι επικίνδυνο; Το ερώτημα επαναφέρει το σχόλιό μας σχετικά τον τρόπο που προκαλείται ο αρθρικός ήχος, και ο οποίος εάν είναι σωστός, τότε και το “κρακ” είναι μάλλον ωφέλιμο και όχι επιζήμιο. Ο ειδικός θεραπευτής γνωρίζει πώς να κινητοποιήσει τις αρθρώσεις, το κάνει πάντοτε με τρόπο που απομακρύνει τις αρθρικές επιφάνειες, και το κυριότερο, με τον ασθενή σε κατάσταση χαλάρωσης – είναι μια πλήρως παθητική διαδικασία. Αντίθετα, το “κρακ” που προκαλούμε μόνοι μας συχνά συμπιέζει τις αρθρικές επιφάνειες, γίνεται σε αρθρώσεις που ήδη είναι ασταθείς και θα έπρεπε να αποφεύγεται η ακραία και απότομη κίνηση, και σπάνια με την άρθρωση χαλαρή – συνηθέστερα με γρήγορη στροφή, που είναι απαγορευτική στην κλινική πράξη!

Κλείνοντας, προτείνουμε να αποφεύγετε να προκαλείτε από μόνοι σας τα γνωστά “κρακ” στις αρθρώσεις σας (ειδικά στον αυχένα και την μέση σας), διότι οι πιθανότητες να βλάπτουν είναι μεγαλύτερες από το να ωφελούν, και σίγουρα μην επιτρέψετε σε κανέναν να εκτελέσει χειρισμούς στο σώμα σας εάν δεν είναι πιστοποιημένος, διότι οι κίνδυνοι είναι σοβαρότατοι.

Ναι, αλλά με δύο βασικές προϋποθέσεις.

Πρώτον, να έχει ενημερώσει ο φυσικοθεραπευτής ότι ενδέχεται να προκληθεί πόνος κατά τη διάρκεια της συνεδρίας και να έχει σαφώς συναινέσει ο ασθενής. Κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο κατά τις λεγόμενες δοκιμασίες πρόκλησης-αναπαραγωγής συμπτωμάτων στην αξιολόγηση (provocation tests) αλλά και κατά την εφαρμογή κάποιων θεραπευτικών τεχνικών εντός ορίων πόνου (in pain techniques).

Δεύτερον, να μπορεί να εξηγήσει ο φυσικοθεραπευτής την αιτία πρόκλησης πόνου αλλά και να ερμηνεύσει την αναγκαιότητά της. Για παράδειγμα, η αναπαραγωγή συμπτωμάτων μιας κλινικής δοκιμασίας είναι ενδεικτική της βλάβης συγκεκριμένης δομής και είναι απαραίτητη για την επιβεβαίωση της διαγνωστικής υπόθεσης – πχ η συμπίεση μιας άρθρωσης μπορεί να είναι επώδυνη αλλά επιβεβαιώνει την ενδοαρθρική αιτία του πόνου του ασθενούς. Από την άλλη, οι τεχνικές μυοπεριτονιακής θεραπείας μπορεί να προκαλέσουν πόνο εξαιτίας της αντίστασης των ιστών στη γλοίωση και του επιβαρυμένου βιοχημικού περιβάλλοντος της περιοχής αλλά το απαιτούμενο εμβιομηχανικό αποτέλεσμα απελευθέρωσης της κίνησης είναι ερευνητικά τεκμηριωμένο και ωφέλιμο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενδεδειγμένης επώδυνης μεθόδου είναι η εφαρμογή θεραπείας σταδιακής έκθεσης στον πόνο (graded exposure pain therapy). Μελέτες την έχουν εντάξει στο γενικότερο φάσμα αντιμετώπισης του επίμονου και χρόνιου πόνου (persistent/chronic pain) κι έχει εφαρμοστεί πειραματικά στο σύνδρομο σύνθετου περιοχικού πόνου τύπου 1 (CRPS-1) όπου κρίθηκε ασφαλής και αποτελεσματική.

Στις φυσικοθεραπευτικές συνεδρίες σταδιακής έκθεσης στον πόνο, μέσω ενός στοχευμένου προγράμματος

• εισάγονται στο ασκησιολόγιο κινήσεις που αποφεύγονται από τον ασθενή ως επώδυνες.
• εγκαταλείπονται συμπεριφορές που σχετίζονται με την εμπειρία του πόνου – γκριμάτσες, βογγητά, προστασία της επώδυνης περιοχής, κλπ.
• παρέχονται προοδευτικά ολοένα περισσότερο απαιτητικά ερεθίσματα στην επώδυνη περιοχή παρά τις αλλαγές στην αναφερόμενη αίσθηση του πόνου.
• ενθαρρύνεται η αύξηση της χρήσης της επώδυνης περιοχής στις καθημερινές δραστηριότητες – χειρισμός εργαλείων, ένδυση, βάδιση, κλπ.

Συνδυάζοντας τη θεωρία από την επιστήμη της Ψυχολογίας, τις κατάλληλες αναλγητικές τεχνικές και ένα στοχευμένο ασκησιολόγιο, τέτοιου είδους θεραπεία μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην αντιμετώπιση του πόνου, παρότι τον χρησιμοποιεί ως εργαλείο.